بررسی تغییرات کاربری اراضی در حوزۀ آبخیز توتکابن با استفاده از فن آوریهای GIS و RS

تغییر کاربری اراضی اغلب بدون رعایت اصول و محدودیت‌‌های زیست‌محیطی صورت می‌‌گیرد و تبعاتی همچون رشد بی‌‌رویۀ شهرها، جنگل‌‌زدایی، وقوع سیلاب‌‌های مخرب، فرسایش زمین‌‌های کشاورزی و گسترش بیابان‌‌ها را به‌‌دنبال خواهد داشت. این تحقیق به‌منظور بررسی تغییرات کاربری اراضی حوزۀ توتکابن طی چهار مقطع زمانی، با استفاده از فن­آوری‌‌های سامانۀ اطلاعات مکانی (GIS) و سنجش از دور (RS) به انجام رسید. نقشه‌‌های کاربری اراضی براساس تفسیر چشمی و رقومی‌‌‌‌‌‌سازی عکس‌‌های هوایی با مقیاس1:55000 سال 1334 شمسی، نقشۀ کاربریاراضی سال 1377 شمسی با مقیاس1:50000، تصاویر ماهواره‌‌ای لندست ETM+سال 2002 میلادی وIRS-Liss-PANسال 2008 میلادی منطقه در محیط نرم‌‌افزاری Arc GISتهیه شد. نتایج حاصل از تحقیق نشان می‌‌دهد، مساحت کل اراضی جنگلی در سال 1334 حدود 04/66 درصد حوزۀ آبخیز بوده که با روندی نزولی در سال 1387 به 73/34 درصد رسیده‌‌ است؛ در حالی ‌‌که وسعت اراضی با کاربری زراعت آبی و باغی در سال1334، 77/0 درصد بوده و با روندی صعودی در سال1387 به 60/9 درصد رسیده است. در‌خصوص وسعت اراضی مرتعی طی دورۀ زمانی مورد مطالعه، حدود 20 درصد افزایش در مساحت این اراضی دیده می‌‌شود. همچنین بررسی تغییرات برونزدگی سنگی نشان می‌‌دهد، وسعت این نوع کاربری، 2/13 درصد افزایش داشته است. یافته‌‌های تحقیق نشانگر این حقیقت است که بیشترین تخریب و تغییر کاربری در اراضی جنگلی صورت گرفته ‌‌است. قرارگیری اراضی جنگلی در کنار مراتع و زمین‌‌های زراعی روستایی که غالب معیشت افراد، کشاورزی و دامداری است، مهم‌‌ترین عامل از بین رفتن جنگل‌‌‌‌ها قلمداد می‌‌شود. تغییر رو به افزایش اراضی برون‌‌زدگی سنگی ناشی از افزایش فشار چرای دام و بهره‌‌برداری بی‌‌رویه از پوشش گیاهی به‌‌ویژه در اراضی مرتعی است که به‌دلیل اجرای ضعیف اقدامات حفاظت خاک و قُرق‌کردن مراتع رخ داده‌‌است. با توجه به تغییرات پوشش زمین در این دوره، احتمال بروز حوادث زیست‌محیطی افزایش می‌‌یابد.